در عصر عاشورای سال ۱۳۸۳ (هـ .ق) مطابق با ۱۳ خرداد ۱۳۴۲ ، امام خمینی به مدرسه فیضیه قم رفت ،تا درباره مسائل سیاسی روز ، به ایراد سخن بپردازد . گزارش مأمور ویژه ساواک که در محل حضور داشته ، در این باره ، گستردگی اعتراض مردمی و حمایت ازامام خمینی را به خوبی نشان می دهد . وی می نویسد : « در تاریخ قم چنین جمعیتی دیده نشده است .خمینی را مثل امام وارد کردند و تمام جمعیت آن چنان صلوات فرستاد که تا دو کیلومتر صدای آنها شنیده می شد .»
یک روز پس از این سخنرانی ، دربامداد خرداد ، امام خمینی در خانه ی خود دستگیر و به تهران آورده شد. همزمان ، چند تن دیگر از علمای شهرستان ها را دستگیر و زندانی کردند . با انعکاس دستگیری امام خمینی ، موجی عظیم از اعتراض مردمی در قم به پا خواست . به دنبال آن در تهران و شهرستان های ورامین ، مشهد ، قزوین ، کاشان ، شیراز ، تبریز و اصفهان و چند شهر دیگر نیز ، تظاهرات اعتراض آمیز به راه افتاد . اسدالله علم به فرمان شاه ، دستور کشتار بی رحمانه مردم را صادر کرد . در تهران و قم دامنه تظاهرات بسیار گسترده بود . به همین سبب با اعلام حکومت نظامی ، تانک ها و مسلسل های سنگین به خیابان آمدند . در قم هواپیما های نظامی بر فراز شهر به پرواز درآمدند حضور زنان در تظاهرات اعتراض آمیز چشم گیر بود . مردم خواستار آزادی امام خمینی بودند . آیت الله مرعشی به میان تظاهر کنندگان رفت و اعلام کرد :« نخواهیم گذاشت آسیبی به خمینی عزیزمان برسد.» با حرکت روحانیون به سمت حرم ، در گیری و صدای رگبار مسلسل ها شدت یافت . مأ موران با محاصره تظاهر کنندگان آنها را مانند برگ پاییزی به زمین ریختند . تنها در یک کوچه تعداد ۳۲ نفر شهید و مجروح شدند (کوچه نمازی). اجساد شهدا در کامیون های نظامی به مقصد نا معلومی حمل شد . در تهران بازار تعطیل شد . مردم به سوی خیابان ها سرازیر شدند . دانشجویان تهران با شنیدن خبر دستگیری امام خمینی بلا فاصله کلاس ها را تعطیل کردند و با شعار مرگ بر دیکتاتور ، خواستار آزادی امام خمینی شدند که با نیرو های انتظامی مواجه شدند . در جنوب شهر تهران دسته ای از تظاهرکنند گان به سمت ایستگاه رادیو حرکت کردند . با ورود گارد شاهنشاهی ، قتل عام صدها نفر از مردم آغاز شد. اسدالله علم ، نخست وزیر ، درباره کشتار مردم در ۱۵ خرداد اعتراف می کند که شاه نه تنها دستور تیر اندازی داد ؛ بلکه از قتل عام مردم پشتیبانی کرد . شاه بعد ها اعلام کرد که از بابت دستور تیر اندازی در ۱۵ خرداد ابدا ً متأ سف نیست . نبود برنامه برای تظاهرات و خود جوش بودن حرکت اعتراض آمیز مردم (بدون سازماندهی) باعث شد که دولت امکان سرکوب تظاهر کنندگان را بیابد . به گفته ارتشبد فردوست ، یکی از نزدیکترین مشاوران امنیتی شاه ، آنروز اگر تظاهر کنندگان ، تظاهرات خود را ادامه می دادند ، قطعا ً شاه از کشور می گریخت . پس از سرکوب و کشتار مردم در قیام ۱۵ خرداد ، موج دستگیریها و تبعید ها در سراسر کشور آغاز شد و یاران امام خمینی ، یکی پس از دیگری روانه زندان و تبعید گاه شدند و جوانمردانی چون طیب و حاج اسماعیل رضایی ؛ پیشتازان تظاهرات مردم جنوب تهران ، در قیام ۱۵ خرداد ، پس از دستگیری و شکنجه های شدید تیر باران شدند . با خاموش کردن شعله های قیا م ۱۵خرداد ودر هم شکستن قیام عشایر فارس و اعدام سران آنها که به پشتیبانی از نهضت امام خمینی و روحانیت بر خاستند ، احساس موفقیت در انجام اصلاحات مورد نظر آمریکا در محمد رضا شاه آشکارتر شد. دست آوردهای قیام ۱۵ خرداد قیام ۱۵خرداد دارای ابعاد ضد استعماری و ضد استبدادی بود که توانست به طور فراگیری توده های مختلف مردم را در صحنه مبارزه علیه رژیم دست نشانده پهلوی بسیج کند و به دلیل اعتقاد راسخ امام خمینی به حمایت از اسلام راستین که از سیاست جدا نیست ، بذر فرهنگ مبارزه به عنوان یک تکلیف الهی در جامعه کاشته شد که ثمرات آن در پیروزی انقلاب اسلامی به بار نشست . از دیگر پیامد های قیام ۱۵ خرداد ، افزایش رشد سیاسی در میان حوزه های علمیه و روحانیت و گرایش بیش تر روشنفکران و دانشگاهیان به ارزش های اسلامی به عنوان بر افروزنده ی مشعل مبارزات سیاسی بود و در جهانی که لیبرالیسم غربی و مارکسیسم شرقی کارایی خود را در رعایی کشورهای تحت ستم از سلطه ی استبداد و استعمار از دست داده بودند ، پیوستگی دین وسیاست ظهور کرد . قیام ۱۵ خرداد همچنین به جریا نهای مبارزاتی دینی و غیر دینی نشان داد که رژیم شاه از طریق مسالمت آمیز و در چارچوب قانون اساسی اصلاح ناپذیر است و برای مبارزه با نظام استبدادی و وابسته راهی جز مبارزه مستمر و قهر آمیز وجود ندارد. قیام ۱۵ خرداد نقطه عطف مهمی در جنبش های تاریخ معاصر ایران و جهان اسلام به شمار می رود که شکل جدیدی از مبارزه را عرضه و آزمایش کرد و تجربه گرانقدری بود که توانست با رهبری امام خمینی مبارزه ملت ایران را تا دست یابی به پیروزی در 22 بمن ۱۳۵۷ تداوم و ثمر بخشد.